z cyklu: Zagadnienia i perspektywy dotyczące obszarów wiejskich

Wspólna Polityka Rolna (WPR) była skutecznym narzędziem ukierunkowującym europejskie praktyki rolnicze i gospodarowanie gruntami od czasu jej wprowadzenia w 1962 r. w latach 2021-2027 na WPR przypadnie ok. jednej trzeciej budżetu UE. Wprowadzono w niej szereg zmian z myślą o realizacji celów Europejskiego Zielonego Ładu. Rozmawiałam z Harriet Bradley, pracującą w organizacji BirdLife Europe, o tym, czy ta zreformowana polityka stanowi szansę na powstrzymanie utraty bioróżnorodności.

BirdLife to globalne partnerstwo organizacji ochrony przyrody głoszące potrzebę wzmocnienia ochrony gatunków ptaków. W 2017 r. organizacja BirdLife Europe przyjęła dokument pt. „O budżecie UE na rzecz przyrody i ludzi” ⁽¹⁾, w którym apeluje o silniejsze ukierunkowanie polityki na ochronę i odbudowę bioróżnorodności, zwłaszcza przez udoskonalone praktyki rolnicze.

„Ptaki to wskaźnik ogólnego stanu bioróżnorodności,” wyjaśnia Bradley, „a od 1980 r. w związku z intensyfikacją rolnictwa liczba gatunków dzikich ptaków zamieszkujących tereny rolnicze spadła o 57%.”

Wniosek Komisji w sprawie reformy WPR na lata 2021–2027 to sygnał, że odbudowa zasobów przyrodniczych zyskała na znaczeniu w agendzie politycznej. Przykładowo, trzy z dziewięciu nowych celów priorytetowych to działanie na rzecz klimatu, troska o środowisko oraz ochrona krajobrazu i bioróżnorodności. Kolejny nowy element to ekoprogramy, które zastąpią mechanizm płatności z tytułu zazielenienia.

Czy to szansa na włączenie odbudowy bioróżnorodności do europejskich praktyk rolniczych?

„Dużo zależy od państw członkowskich,” mówi Bradley. Nowy model realizacji skupia się bardziej na wynikach na szczeblu krajowym i regionalnym, pod kątem celów WPR, a nie na zgodności ze zbiorem przepisów UE. Nie ustanowiono jeszcze standardów w zakresie wnoszenia wkładu w realizację tych celów, a państwa członkowskie nie podlegają wymogowi minimalnych wydatków na ekoprogramy.

Wniosek jest obecnie przedmiotem negocjacji w Parlamencie Europejskim i Radzie Europejskiej, gdzie albo zostaną ustalone progi minimalne, albo państwom członkowskim zostanie pozostawiona swoboda ich określenia.

„Większość pieniędzy nadal będzie przekazywana w formie płatności bezpośrednich,” mówi Bradley, „wszystko więc będzie zależeć od warunków takich płatności.”

W tym samym czasie, gdy opublikowano strategię „Od pola do stołu” i unijną strategię na rzecz bioróżnorodności 2030, udostępniono roboczy dokument służb Komisji pt. „Analiza powiązań między reformą WPR a Zielonym Ładem”. ⁽²⁾ W dokumencie położono nacisk na wzmocnioną warunkowość.

Jakie wymogi muszą być spełnione dla należytej ochrony bioróżnorodności w Europie?

„Jedną z niezbędnych kwestii dla przyrody jest posiadanie takiego czy innego siedliska w krajobrazie rolnym,” mówi Bradley, „to główny czynnik zmieniający sytuację.” Kiedy na części gruntów rolnych pozostawione zostanie miejsce dla przyrody (naturalna roślinność lub siedlisko), może rozwinąć się wystarczająca sieć bioróżnorodności.

W ramach nowej WPR państwa członkowskie muszą ustanowić minimalne wymogi dotyczące obszarów niezwiązanych z produkcją w gospodarstwach rolnych jako podstawowy warunek płatności, nie określono jednak jeszcze minimalnego odsetka. „Większość badań naukowych wskazuje na 10–14%, natomiast na poziomie krajobrazu potrzebne będzie więcej.” W pierwszych wnioskach Komisji Europejskiej położono nacisk na znaczenie tych wymogów, osłabiono je jednak w kolejnych poprawkach, wprowadzając ponownie możliwości takie jak uprawa określonych gatunków roślin na gruntach, które powinny zostać pozostawione naturze.

Torfowiska to pochłaniacz dwutlenku węgla i kluczowe siedlisko dla wielu gatunków. „W tej chwili uprawy na mokrych torfowiskach często nie kwalifikują się do wsparcia z WPR, kwalifikuje się natomiast rolnictwo na torfowiskach osuszonych. Gdyby mokre torfowiska kwalifikowały się do płatności w ramach następnej WPR, zmieniłoby to bardzo dużo.”

Komisja zaproponowała wprowadzenie rotacji upraw jako jednego z warunków dotacji. „Parlament poszedł nieco dalej, dodając wymóg uwzględnienia roślin strączkowych w rotacji, ale Rada osłabiła ten wymóg. Jeśli ostateczna wersja będzie przewidywać minimalną rotację upraw, będzie to duża zmiana pod względem ograniczenia użycia pestycydów i utrzymania zdrowia gleb.”

Badanie ⁽³⁾ opublikowane niedawno w portalu One Earth pokazuje, że obecne dotacje rolnicze wspierają najbogatsze i najbardziej zanieczyszczające gospodarstwa. Stwierdzono w nim również, że reforma WPR może przynieść ogromne korzyści pod względem zrównoważonego rozwoju.

Dlaczego trudno jest ukierunkować WPR na ochronę bioróżnorodności?

„Ze względu na splot interesów dotyczących intensywnego rolnictwa,” mówi Bradley, „Lobbyści reprezentujący wielkie gospodarstwa rolne współpracują z branżami pestycydów i produkcji maszyn.”

Niezrównoważone praktyki mają jednak wpływ na wszystkich. Syntetyczne opracowanie (4) opublikowane w 2019 r. w magazynie Science Advances pokazuje, że ze względu na utratę bioróżnorodności na całym świecie już teraz spadają plony. „Coraz więcej rolników rozumie, że stary system nie działa.” W Europie powstaną nowe sieci rolnictwa naturalnego. Wybierają one metody przyjazne przyrodzie i dostrzegają korzyści, takie jak zwiększone zapylanie i naturalne zwalczanie szkodników.

Czy można wykorzystać WPR do zwiększenia skali realizowanych już z powodzeniem projektów?

„Wiemy z projektów LIFE, że działania na rzecz ochrony przyrody dają skutki,” mówi Bradley, „i że są efektywne w stosunku do kosztów. Przy właściwym wsparciu bioróżnorodność można odbudować.”

Obecny okres przejściowy WPR dobiega końca w 2022 r. i oczekuje się, że państwa członkowskie przedstawią swoje krajowe plany strategiczne, jest więc bardzo prawdopodobne, że ostateczne porozumienie zostanie osiągnięte w nadchodzących miesiącach. W trakcie negocjacji zielona architektura WPR pozostaje jednym z głównych punktów spornych. Bez względu na to, jaka będzie końcowa forma WPR, sukces wysiłków na rzecz środowiska będzie w dużej mierze zależeć od zdolności państw członkowskich i władzregionalnych do kierowania funduszy z WPR na zrównoważony rozwój i ochronę przyrody.

Autor
Clare Taylor,
dziennikarka zajmująca się sprawami energii i środowiska
clareannetaylor@gmail.com

DODATKOWE INFORMACJE
IEEP i IFOAM (2019), WPR 2021-27: Wykorzystanie ekoprogramów do maksymalizacji korzyści środowiskowych i klimatycznych, ieep.eu/publications/cap-2021-27-using-the-eco-scheme-to-maximise-environmental-andclimate-benefits

IFOAM, Wspólna polityka rolna (WPR), wsparcie europejskich rolników i rozwój społeczności wiejskich, www.organicseurope.bio/what-we-do/commonagricultural-policy-cap-post-2020/

Do przykładów projektów łączących praktyki rolnicze z ochroną bioróżnorodności należy: Farming for Nature, irlandzka sieć rolników działających na rzecz ochrony przyrody: www.farmingfornature.ie/about/

Więcej informacji o udanych projektach ochrony przyrody: www.thebrideproject.ie

 

^{(1) www.birdlife.org/sites/default/files/birdlife_europe_position_mff_post2020.pdf
(2) ec.europa.eu/info/sites/info/files/food-farming-fisheries/sustainability_and_natural_resources/documents/analysis-of-links-betweencapand-green-deal_en.pdf
(3) Scown M.W., Brady M.V., Nicholas K.A., „Billions in misspent EU agricultural subsidies could support the Sustainable Development Goals” [Miliardy źle wydanych dotacji rolnych UE mogą wesprzeć cele zrównoważonego rozwoju], One Earth 2020: wydanie 3, theconversation.com/eu-subsidies-benefit-big-farms-while-underfundinggreener-and-poorer-plots-new-research-144880
(4) Matteo Dainese et al, „A global synthesis reveals biodiversity-mediated benefits for crop production” [Globalna synteza ujawnia płynące z bioróżnorodności korzyści dla produkcji roślinnej], Science Advances, 16 października 2019 r.: t. 5, nr 10, advances.sciencemag.org/content/5/10/eaax0121}

^{źródło: Rural Connections}